Λίγα
λόγια για τον Άγιο Δημήτριο…
Ο
Άγιος Δημήτριος γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη
το 260 μ.Χ. και καταγόταν από αριστοκρατική
οικογένεια. Αυτοκράτορας ήταν τότε ο
Διοκλητιανός και Τετράρχης στην Μακεδονία
και σε ολόκληρη την ανατολή, ο Γαλέριος
Μαξιμιανός (284-305μ.Χ), εποχή κατά την
οποία έγινε φοβερός διωγμός κατά των
χριστιανών. Ο Μαξιμιλιανός διόρισε
δούκα της Θεσσαλονίκης και στρατηγό
της Θεσσαλίας τον Δημήτριο, γιατί ήταν
ανδρείος, έξυπνος και έμπειρος στην
στρατηγική.
Όταν
ο Μαξιμιλιανός έμαθε πως ήταν χριστιανός
και μάλιστα κήρυττε τον λόγο του θεού
στους ειδωλολάτρες τον φυλάκισε σε ένα
παλιό λουτρό. Την εποχή εκείνη γινόντουσαν
αγώνες στο ιπποδρόμιο και ο Λυαίος ένας
ψηλός και χειροδύναμος παλαιστής χλεύαζε
και προκαλούσε τους χριστιανούς να
παλέψουν μαζί του αλλά κανείς δεν
τολμούσε.
Ο
Νέστωρας, που ήταν ένας από τους μαθητές
του Αγίου Δημητρίου, πήγε στην φυλακή
και ζήτησε την ευχή του και την ευλογία
του για να παλέψει με τον άπιστο Λυαίο
που τα έβαζε με τους χριστιανούς. "Ύπαγε
και τον Λυαίο θα νικήσεις και υπέρ
Χριστού θα μαρτυρήσεις" του είπε ο
Άγιος. Πράγματι ο Νέστωρας φωνάζοντας
"Ο Θεός του Δημητρίου βοήθει μοι"
κατάφερε με μία επιδέξια κίνηση με το
ξίφος να τον χτυπήσει θανάσιμα.
Ο
Μαξιμιανός αφού έμαθε τα γεγονότα
διέταξε να τους σκοτώσουν και τους δύο
αμέσως. Έτσι ο Άγιος Νέστωρας αποκεφαλίστηκε
έξω από τη Χρυσή Πύλη με το ξίφος του
και ο Άγιος Δημήτριος θανατώθηκε από
τις λόγχες των στρατιωτών. Οι χριστιανοί
των ενταφίασαν στον τόπο του μαρτυρίου
του όπου άρχισε να αναβλύζει μύρο και
έτσι πήρε το προσωνύμιο μυροβλύτης.
Η
μνήμη του τιμάται στις 26 Οκτωβρίου,
είναι πολιούχος της Θεσσαλονίκης, όπου
υπάρχει μεγαλόπρεπος ναός προς τιμήν
του χτισμένος πάνω στον τόπο του μαρτυρίου
του και εκεί φυλάσσονται και τα ιερά
λείψανά του.
Ο
Ι. Ναός του Αγίου Δημητρίου του Μυροβλύτου
κτίσθηκε στα μέσα του 5ου αι. από τον
έπαρχο του Ιλλυρικού Λεόντιο πάνω στον
τάφου του Αγίου, ο οποίος μαρτύρησε ως
χριστιανός με το στρατιωτικό αξίωμα
του ανθυπάτου επί του αυτοκράτορος
Μαξιμιανού (292-311), που διέταξε «λόγχαις
ἀναιρεθῆναι τὸν μάρτυρα» μετά την
ήττα του Δανδήλου παλαιστού Λυαίου από
τον μαθητή του Δημητρίου Νέστορα στον
χώρο του Σταδίου της πόλεως. Μεγάλη
πυρκαγιά μεταξύ των ετών 629 και 639
κατέστρεψε μεγάλο μέρος αυτού του
κτηρίου. Η ευσέβεια του λαού της
Θεσσαλονίκης με επικεφαλής τον Επίσκοπο
Ιωάννη τον ξανακτίζει διευρύνοντάς
τον. Το 904 ο Ναός λεηλατήθηκε από τους
Σαρακηνούς και αρπάχτηκε σε κομμάτια
το ιερό «Κιβώριο». Άλλη διαρπαγή νέου
«Κιβωρίου» σημειώνεται από τους
Νορμανδούς 281 χρόνια αργότερα, όταν
καταλήφθηκε η πόλη από αυτούς το 1181.
Το
1493 ο Ναός μετατρέπεται σε τζαμί από τους
Τούρκους. Στο βορειοδυτικό μέρος του
Ναού μεταφέρεται το κενοτάφιο του Αγίου
και απομονώνεται από το Τζαμί. Με την
απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912 ο
Ναός επαναλειτουργεί ως χώρος λατρείας
- τιμής του Αγίου Δημητρίου. Η πυρκαγιά
της 5ης και 6ης Αυγούστου του 1917
αποτεφρώνοντας τα δύο τρίτα της
Θεσσαλονίκης μετέβαλε σε ερείπια και
τον ιστορικό Ναό, ο οποίος επί χίλια
πεντακόσια συνεχή έτη αποτελούσε το
κόσμημα και το καύχημα της δεύτερης
πρωτεύουσας του ελληνικού Γένους.
Αναστηλωτικές εργασίες αποκατέστησαν
την αρχική του μορφή. Για το ιστορικό
του Ναού του Αγίου Δημητρίου και για
την τιμή του Μυροβλήτου Μάρτυρος υπάρχουν
πλούσιες πηγές, από τις οποίες μπορεί
να σχηματιστεί όχι απλά μια ιστορική
εικόνα, αλλά και να κατανοηθεί η
ιδιαιτερότητα της ιστορίας της
Θεσσαλονίκης, που έζησε παράλληλα και
άρρηκτα συνδεδεμένη με την τιμή του
Μυροβλήτη και προστάτης της Αγίου. Με
το διάταγμα των Μεδιολάνων, που υπέγραψε
ο Μ. Κωνσταντίνος το 313 μ.Χ., οι Θεσσαλονικείς
Χριστιανοί ελεύθερα πλέον έσπευσαν
αμέσως να τιμήσουν τον συμπολίτη τους
μάρτυρα Δημήτριο, χτίζοντας έναν μικρό
Ναό «οικίσκο» στο χώρο όπου είχε
μαρτυρήσει και ταφεί, κοντά στο υπόγειο
ερειπωμένου ρωμαϊκού λουτρού δίπλα στο
Στάδιο της πόλεως: «...οἰκία φορητοῖς
ἐπικεχωσμένη καὶ στενουμένη ὑπὸ τῶν
περιβόλων τοῦ δημοσίου λουτροῦ και
τοῦ σταδίου». Ο χώρος αυτός του Ναΐσκου
του Αγίου Δημητρίου γρήγορα έγινε κέντρο
της λατρείας - τιμής του. Απ’ όλα τα μέρη
συνέρρεαν οι πιστοί, άλλοι για να
προσευχηθούν στον τάφο του Μεγαλομάρτυρος
και άλλοι για να θεραπευθούν από βαριές
ασθένειες με το μύρο που ανέβλυζε από
τον τάφο του Αγίου. Μεταξύ των προσκυνητών
ήταν και ο έπαρχος του Ιλλυρικού Λεόντιος
από το Σίρμιο, ο οποίος θεραπεύθηκε
τελείως από ασθένεια που έπασχε. Ο
Λεόντιος από ευγνωμοσύνη προς τον Άγιο
Δημήτριο έκτισε στα 413 στην ίδια θέση
του μικρού Ναού νέο επιβλητικό Ναό που
με διάφορες προσθήκες, επισκευές και
διαρρυθμίσεις σώθηκε μέχρι τη μεγάλη
πυρκαγιά του 1917, οπότε και καταστράφηκε,
για να αναστηλωθεί στη συνέχεια «ἐκ
βάθρων».
Ο Ναός του Αγίου Δημητρίου
ως μνημείο τέχνης αποτελεί ένα από τα
πλέον υπέροχα χριστιανικά μνημεία της
ελληνικής Ανατολής. Η αρχιτεκτονική
του μας διέσωσε τον γνησιότερο τύπο της
ελληνιστικής βασιλικής ή των δρομικών
Ναών, με ξύλινη αμφικλινή στέγη. Φέρει
εγκάρσιο κλίτος έμπροσθεν του Ιερού
Βήματος και υπερώα επάνω από όλα τα
κλίτη και τον νάρθηκα. Η σημερινή της
μορφή είναι του 7ου αι. και αποτελεί μία
από τις σημαντικότερες εκκλησίες -
μαρτύρια. Χωροταξικά τοποθετείται στο
κέντρο της παλαιάς πόλεως, βορειοανατολικά
της αρχαίας αγοράς. Έχει διαστάσεις
κάτοψης 43,58 μ. (μήκος) και 33 μ. (πλάτος).
Με τέσσερεις κιονοστοιχίες η Βασιλική
χωρίζεται σε πέντε κλίτη ή στοές. Το
μεσαίο κλίτος είναι ευρύτερο από τα
υπόλοιπα τέσσερα, χωρίζεται από αυτά
με οκτώ πράσινους, δώδεκα λευκούς κίονες
και τέσσερεις πεσσούς, που κοσμούνται
με κιονόκρανα, τα οποία στέφονται με
επιθέματα. Η επένδυση των τοίχων και
των πεσσών με πολύχρωμες πλάκες συνιστούν
την ορθομαρμάρωση του υπερυψωμένου
κεντρικού κλίτους. Τα πλάγια κλίτη
στεγάζονται με κλιμακωτές στέγες, ώστε
να δημιουργούνται μονόλοβα, δίλοβα και
τρίλοβα παράθυρα, δια των οποίων
εισέρχεται άπλετο φως στον μεγαλόπρεπο
εσωτερικό χώρο της Βασιλικής. Άνωθεν
των πλαγίων κλιτών οικοδομήθηκαν
ευρύχωροι Γυναικωνίτες. Οι δεκαπέντε
περίπου παραλλαγές των κιονοκράνων,
όπως οι διακοσμήσεις ακανθώδους σχήματος,
οι κεφαλές κριών, λοιποί φυτικοί
διάκοσμοι, αετοί με ανοικτές τις πτέρυγές
του κ.ά, μας διασώζουν μια χριστιανική
τέχνη απαράμιλλης ποιοτικής αξίας και
αισθητικής. Ένα έκτο κλίτος διαμορφώνεται
κάθετα στα προηγούμενα, φέρει τέσσερεις
ερυθρούς και οκτώ λευκούς κίονες και
τέσσερεις πεσσούς με κορινθιακά
κιονόκρανα και επίκρανα και φιλοξενεί
το Ιερό Βήμα του Ναού, μετά των πτερυγίων
αυτού και της ημικυκλικής αψίδος. Ας
σημειωθεί εδώ ότι το υλικό κατασκευής
των κιόνων είναι αιγυπτιακός πορφυρίτης,
προκονησιακό μάρμαρο και θεσσαλικός ή
ατράκιος λίθος.
Αν
και έχουν περάσει τόσοι αιώνες από τον
καιρό της κατασκευής της και έχει
ταλαιπωρηθεί από τον χρόνο, σεισμούς,
πυρκαγιές και αναστηλώσεις, διατηρεί
τη γνησιότητα και το πνεύμα της
μεγαλοφροσύνης που ξεχωρίζει την
αρχιτεκτονική της εποχής, καθώς και την
έξοχη και διαχρονική καλλιτεχνική αξία
και αισθητική, όπως μπορούμε να κρίνουμε
από όσα μέρη διασώθηκαν. Κατανοούμε
λοιπόν τους λόγους διά τους οποίους η
Βασιλική του Αγίου Δημητρίου κυριαρχεί
λειτουργικά και οπτικά επί σειρά αιώνων
στη Θεσσαλονίκη, μια και υπήρξε όχι μόνο
το κέντρο της τιμής του Αγίου Δημητρίου,
πολιούχου και προστάτη της πόλεως, αλλά
και ο κατεξοχήν λατρευτικός χώρος της
πρωτεύουσας της μακεδονικής γης, όπου
η χριστιανική πίστη συνδέθηκε άμεσα
και άρρηκτα με τις παραδόσεις και την
ιστορία του Ορθόδοξου Ελληνικού Έθνους.
ΜΕΡΙΚΕΣ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ
ΑΓΙΟ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ
ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Πηγές
πληροφοριών και φωτογραφιών :
